Ο Μαρξ και η κριτική της ιδεολογίας: Από τη φιλοσοφία στην επιστήμη;

Προκειμένου να αποκαλύψουν την πηγή της αντιστροφής των κοινωνικών σχέσεων που επιτελεί στη συνείδηση η κυρίαρχη αστική ιδεολογία, οι Μαρξ και Ένγκελς στη Γερμανική Ιδεολογία επικαλούνται μια έννοια της επιστήμης η οποία είναι δέσμια του θετικιστικού ιδεώδους του 19ου αιώνα. Πρόκειται για την έννοια μιας επιστήμης η οποία προσλαμβάνει άμεσα την αλήθεια που προσφέρει η εμπειρία των πραγματικών συνθηκών της ζωής των ανθρώπων, μιας επιστήμης η οποία ως ιδεολογικά αδιαμεσολάβητη και αμόλυντη είναι αφ’ εαυτής ικανή να αποκαλύψει, και συνεπώς να διαλύσει, την πλάνη των ιδεολογικών μορφών συνείδησης, συμπεριλαμβανομένης της θεωρησιακής φιλοσοφίας. Μολονότι στα επόμενα έργα του ο Μαρξ θα εγκαταλείψει την ανεδαφική και αντιφατική ιδέα μιας τέτοιας επιστήμης, η ίδια η εισαγωγή του παράγοντα «επιστήμη» στο πεδίο της θεωρητικής διαπάλης, και η ριζική αναμόρφωση στη συνέχεια της αρχικής έννοιας επιστήμης θα αποβούν κομβικής σημασίας επεξεργασίες στην ερευνητική του πορεία προς το Κεφάλαιο και την εκεί κριτική της ιδεολογίας.

In order to reveal the source of the inverted social relationships as reflected in consciousness through the dominant bourgeois ideology, Marx and Engels invoke, in German Ideology, a notion of science that is marked by the 19th century positivism. This is a notion of science as direct truth, which allegedly springs from the experience of real conditions of the social human life. This kind of ideology-free science is able to unmask and consequently to dissolve the fallacy of the ideological forms of consciousness, speculative philosophy included. Although Marx in his later works will abandon such an unfounded and contradictory notion of science, the very introduction of the term “science” in the field of theoretical struggle and the radical reconceptualization of the initial notion of science will be crucial in his intellectual course towards the Capital and the critique of ideology which develops there.

* Ο Κώστας Στεργιόπουλος διδάσκει φιλοσοφία της επιστήμης στο ΕΜΠ.