Ο Hobsbawm αναρωτιέται αν μπορεί να υπάρξει «ιστορική νηφαλιότητα» στη μελέτη της ρωσικής επανάστασης. Σήμερα φαίνεται περισσότερο από ποτέ πως τις περισσότερες φορές, όποτε επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο, σήμαινε «συνθηκολόγηση». Στην πλειοψηφία τους οι μελέτες γύρω από τη ρωσική επανάσταση κινήθηκαν γύρω από ένα διχαστικό δίπολο: οι παθιασμένοι κομμουνιστές και αντικομουνιστές, αλλά με κοινό υπόβαθρο: τη μελέτη της δράσης των ηγετών. Ακολούθησε η στροφή προς την κοινωνική και πολιτισμική ιστορία ή την ιστορία «από τα κάτω». Με την πτώση του τείχους, ο υποτιθέμενος «θρίαμβος» της καπιταλιστικής δημοκρατίας οδήγησε στην επιστροφή σε πιο συντηρητικές αναγνώσεις της επανάστασης. Όμως μπορούσε να αποφευχθεί η «κόκκινη τρομοκρατία»; Οι επαναστάτες δεν επιδίωξαν τη βία. Ο φόβος της επικράτησης των αντεπαναστατών ενέτεινε τη βία και οδήγησε στην αντεπανάσταση. Ο δυτικός κόσμος δεν καταδίκασε τις δίκες της Μόσχας την εποχή του μεσοπολέμου. Ήταν η εποχή που ο Κέινς πρότεινε την υιοθέτηση στοιχείων του μοντέλου της ΕΣΣΔ. Η ανάδειξη των δικών της Μόσχας με το βασικό σχήμα του «μεγάλου τρόμου» έγινε μεταπολεμικά. Η νηφάλια μελέτη των σοβιετικών αρχείων τελικά άλλαξε το παράδειγμα περί ολοκληρωτισμού με την προσαρμογή σε πιο ευέλικτα σχήματα. Ωστόσο, η υιοθέτη- ση του αναλυτικού εργαλείου του θύματος έχει δημιουργήσει μια «ιστοριογραφία του θύματος». Μόνο η εργατική τάξη έχει αντικειμενικό συμφέρον για μια νηφάλια ανάγνωση της ρωσικής επανάστασης. Αυτή θα προκύψει εν τέλει με τη «διαμεσολάβηση» «ψύχραιμων» αριστερών ιστορικών.
Κατεβάστε το άρθρο σε μορφή pdf
* Ο Κώστας Παλούκης είναι διδάκτορας νεότερης ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.