Περιοδολόγηση στο Σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και ναζιστικής Γερμανίας: Έχοντας επικυρώσει το Σύμφωνο μη επίθεσης με τη Γερμανία στις 23:55 της 31ης Αυγούστου 1939, η ΕΣΣΔ απέφυγε την 1η Σεπτεμβρίου μια ολοσχερή καταστροφή. Ωστόσο, το νέο στρατιωτικό-πολιτικό τοπίο δεν προμήνυε τίποτα το ευνοϊκό για τη Μόσχα – ούτε μεσοπρόθεσμα. Η εναπομένουσα ελευθερία ελιγμών εξανεμίστηκε πριν ακόμα παραχθούν σημαντικά οφέλη, και το μόνο πρακτικό αποτέλεσμα που απέμενε στη Σοβιετική Ένωση ήταν η χρονική καθυστέρηση – ο ζωτικά αναγκαίος χρόνος προετοιμασίας της χώρας για τον επικείμενο πόλεμο που θα επακολουθούσε. Δεν υπήρχαν πλέον αμφιβολίες ότι το μοιραίο ήταν αναπόφευκτο. Ένας αντικειμενικός ερευνητής μπορεί να αντλήσει συγκεκριμένα συμπεράσματα από την ομιλία του Μόλοτωφ στη Σύνοδο του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, στις 31 Αυγούστου του 1939. «Η απόφαση, σχετικά με τη σύναψη του Συμφώνου μη επίθεσης ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τη Γερμανία», δήλωσε ο πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων, όντας ο ίδιος Λαϊκός Επίτροπος επί των Εξωτερικών Υποθέσεων, «ελήφθη όταν οι στρατιωτικές διαπραγματεύσεις με τη Γαλλία και την Αγγλία είχαν φτάσει πλέον σε αδιέξοδο. Εφόσον οι διαπραγματεύσεις αυτές έδειξαν ότι δεν μπορούσαμε να υπολογίζουμε στη σύναψη του Συμφώνου Αλληλοβοήθειας, δεν μας έμενε παρά να αναζητήσουμε άλλους τρόπους για την εξασφάλιση της ειρήνης και την εξάλειψη της απειλής του πολέμου ανάμεσα στη Γερμανία και την ΕΣΣΔ». Ο Μόλοτωφ διατύπωσε ως εξής την ουσία του Συμφώνου της 23ης Αυγούστου: «Η ΕΣΣΔ δεν υποχρεούται να εμπλακεί στον πόλεμο ούτε στο πλευρό της Αγγλίας κατά της Γερμανίας, ούτε στο πλευρό της Γερμανίας κατά της Αγγλίας».
* Ο Βαλεντίν Φάλιν (Валенти́н Миха́йлович Фа́лин, 1926-2018) ήταν διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου МГИМО της Μόσχας (Московский государственный институт международных отношений – Κρατικό Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας).