Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με ένα φιλοσοφικό πρόβλημα που ανακύπτει από το μαρξικό έργο και τοποθετείται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της μεταηθικής και της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να συνδυαστεί η επιστημονική, ως αξιολογικά ουδέτερη, κατανόηση της ανθρώπινης κοινωνίας με την πολιτική και ηθική αξιολόγηση διαφορετικών κοινωνιών. Το μαρξικό έργο μοιάζει να κομίζει μια ένταση μεταξύ δύο ασυμβίβαστων θέσεων: α) της αναγωγής της ηθικής στο κοινωνικό πλαίσιο και, β), τoυ ηθικού ρεαλισμού. Προκειμένου να διαυγάσουμε την ένταση, ισχυριζόμαστε πως έχει στον πυρήνα της το μεταφυσικό πρόβλημα της σχέσης Φύσης και Λόγου, όπως ανακύπτει στην νεωτερικότητα. Επιχειρούμε, επίσης, να δείξουμε ότι το παραπάνω μεταφυσικό πρόβλημα, στο πλαίσιο της μαρξιστικής παράδοσης, εκφράζεται μέσω της λεγόμενης «ανθρωπιστικής διαμάχης». Κατόπιν, χαρτογραφούμε τις υπάρχουσες στρατηγικές αποφυγής της έντασης, όπως διαμορφώθηκαν από τους μαρξιστές κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Οι στρατηγικές αυτές μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: α) στην απόρριψη του ηθικού ρεαλισμού και, β), στην απόρριψη της φυσιοκρατίας στο επίπεδο της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών. Τέλος, θα επιχειρήσουμε να δείξουμε ότι η ένταση που περιγράψαμε διαλύεται, αν απορρίψουμε της εξαλειπτική ή επιστημονική εκδοχή φυσιοκρατίας αντί της φυσιοκρατίας καθεαυτής. Επιπλέον, θα επιχειρηματολογήσουμε υπέρ της άποψης ότι ο Μαρξ σε κάποιες από τις θέσεις για τον Φόιερμπαχ, εντοπίζει και απορρίπτει τις συγκροτητικές προκείμενες της εξαλειπτικής φυσιοκρατίας.
In the present paper I will examine a philosophical problem which emerges from the Marxian work and rests on the intersection between metaethics and the philosophy of social sciences. The question is how can we combine the scientific, as evaluatively neutral, comprehension of human society along with the political and ethical evaluation of different societies. The Marxian work seems to bring a tension between two incompatible positions: a) the reduction of ethics to the social milieu, and, b), moral realism. In order to illuminate the tension, I claim that its heart lies on the metaphysical problem of the relation between Nature and Reason, as it has been emerged in modernity. I also attempt to show that the metaphysical problem in question is expressed, within the Marxist tradition, through the so-called “humanist controversy”. Next, I give a map of the existing strategies of avoiding the tension, provided by various Marxists in the 20th century. These strategies may be grouped into two main categories: a) the rejection of moral realism, and, b), the rejection of naturalism in the philosophy of social sciences. Finally, I will attempt to show that the tension that I described is dissolved if we reject the eliminative or scientific version of naturalism, instead of naturalism per se. Furthermore, I will argue that Marx in some of his Theses on Feuerbach, detects and rejects the constitutive premises of eliminative naturalism.
* Ο Θοδωρής Δημητράκος διδάσκει αναλυτική φιλοσοφία στο τμήμα Φιλοσοφίας του πανεπιστημίου Πατρών και είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο τμήμα ΙΦΕ του ΕΚΠΑ.