Ενώ ο Καρλ Μαρξ προσπαθεί στο Κεφάλαιο να ορίσει την έννοια «μηχανή», παραθέτει μια υποσημείωση στην οποία δηλώνει ότι απουσιάζει «μια κριτική ιστορία της τεχνολογίας». Στο άρθρο καταγράφονται κάποιες σημειώσεις που έχουν στόχο να δείξουν γιατί μια τέτοια ιστορία είναι απαραίτητη για τον μαρξισμό, αλλά και γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να γραφτεί. Οι σημειώσεις αυτές μοιράζονται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη ενότητα προτείνεται μια ερμηνεία της λειτουργείας της ατμομηχανής, της παραδειγματικής μηχανής της εποχής του κεφαλαίου. Για την ερμηνεία αυτή αξιοποιείται τόσο η ιστορία της τεχνολογίας (της ατμομηχανής) όσο και η ιστορία της επιστήμης (της θερμοδυναμικής). Ο στόχος είναι να αναδειχθεί ότι η υλικότητα του κυκλώματος της ατμομηχανής είναι σχεδιασμένη ώστε να παράγεται «υπεραξία». Η δεύτερη ενότητα επιχειρεί να δείξει ότι η παραγωγή υπεραξίας καθίσταται αόρατη με την καθοριστική συμβολή μιας σειράς ιδεολογικών μηχανισμών, με τους οποίους παρεμποδίζεται η συγγραφή μιας κριτικής ιστορίας της τεχνολογίας. Η ίδια η έννοια «τεχνολογία», όπως προκύπτει από την ιστορία της, διαμορφώθηκε έτσι ώστε να συμβάλει καταλυτικά στο να καθίσταται αόρατη η διαδικασία παραγωγής «υπεραξίας». Συμβάλει έτσι με κομβικό τρόπο στην ηγεμονία της ιδεολογίας του «τεχνολογικού ντετερμινισμού», σύμφωνα με την οποία η ιστορία διαμορφώνεται από τις μηχανές και όχι από κοινωνικά υποκείμενα.
Κατεβάστε το άρθρο σε μορφή pdf
* Ο Τέλης Τύμπας είναι καθηγητής ιστορίας της τεχνoλογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.