Στο παρόν άρθρο υποστηρίζω ότι ο Μαρξ στα πρώιμα κείμενά του, με επίκεντρο τα Οικονομικο-φιλοσοφικά χειρόγραφα του 1844, επιδιώκει να σκιαγραφήσει ένα μη-αναγωγιστικό υλιστικό πρόγραμμα, το οποίο θα υπερβαίνει την αντίθεση υλισμού-ιδεαλισμού. Η στρατηγική του, εμπνευσμένη από την εγελιανή διαλεκτική, επιδιώκει να ξεπεράσει τη δογματική αντίθεση υποκειμένου και αντικειμένου, όχι δια της διαγραφής της, αλλά καταδεικνύοντας τον τρόπο που αυτή συγκροτείται. Στην κατεύθυνση αυτή, υποστηρίζω ότι το πρόγραμμα του Μαρξ αναπτύσσεται μεθοδολογικά εκκινώντας από μια ‘φαινομενολογία της φύσης’, η οποία τελείται με όρους φυσιοκρατικούς, και μέσω αυτής μεταβαίνει σε μια ανεπτυγμένη οντολογία της σχέσης υποκειμένου-αντικειμένου. Η υπέρβαση της αντίθεσης υλισμού-ιδεαλισμού οδηγεί στην επανοικειοποίηση της υποκειμενικότητας, και κατ’ επέκταση της στιγμής του ιδεαλισμού, εντός του υλισμού και όχημα για αυτό είναι η έννοια της πράξης ή της εργασίας, η οποία διαπλέκεται, έτσι, με φιλοσοφικά πρωτότυπο τρόπο με βασικά οντολογικά και γνωσιοθεωρητικά ερωτήματα της φιλοσοφίας. Η διάσωση του υλισμού κατασφαλίζεται καθώς η ανάπτυξη της διαλεκτικής υποκειμένου-αντικειμένου τελείται εντός του φυσιοκρατικής υφής αφετηριακού πλαισίου της ‘φαινομενολογίας της φύσης’, ενώ ο μεταφυσικός ρεαλισμός, ως οντολογική θέση συγκροτείται μέσω της πρακτικής ανάπτυξης της ίδιας της υποκειμενικότητας.
In the current paper, I claim that Marx in his early writing, mainly in the Economic-philosophic manuscripts of 1844, seeks to outline a non-reductive materialist program that would overcome the materialism-idealism opposition. His strategy, inspired by the Hegelian dialectics, aims to move beyond the dogmatic opposition of subject and object not by erasing it, but by showing the way it is constituted. In this direction, I argue that Marx’s program develops methodologically starting from a ‘phenomenology of nature’, which takes place in naturalistic terms, and through this it proceeds to an ontology of the subject-object relationship. The overcoming of materialism-idealism opposition leads to the re-appropriation of subjectivity, and hence of the moment of idealism, within materialism through the concept of praxis or labour, which is entangled, in a philosophically original way, with basic ontological and epistemological questions of philosophy. The rescue of materialism is secured as the development of the subject-object dialectics occurs within the initial natural-istic context of the ‘phenomenology of nature’, while metaphysic realism, as an ontological position, is constituted through the practical deployment of subjectivity itself.
* Ο Γιάννης Κοζάτσας διδάσκει φιλοσοφία στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης και είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.