Η εξαμηνιαία μαρξιστική επιστημονική επιθεώρηση ΚΡΙΣΗ προγραμματίζει αφιερωματικό τεύχος για την πολυδιάστατη σχέση του κινηματογράφου με την μαρξιστική σκέψη και πράξη. Το ειδικό τεύχος θα είναι διεπιστημονικό, περιλαμβάνοντας άρθρα από όλο το φάσμα των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών.
Η συστηματοποίηση της μελέτης της ιστορίας και θεωρίας του κινηματογράφου που παρατηρείται στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, με υπόστρωμα την ίδρυση και λειτουργία σχετικών πανεπιστημιακών τμημάτων και με έντονα διακριτή παρουσία στη σύγχρονη ελληνόφωνη βιβλιογραφία μέσα από πλήθος μονογραφιών, άρθρων και συλλογικών τόμων τείνει να ενσωματώνει ένα όλο και μεγαλύτερο εύρος ερευνητικών προσεγγίσεων προερχόμενων από ποικίλα πεδία. Μέσα στο μεγάλο αυτό εύρος προσεγγίσεων, ωστόσο, σπάνια απαντώνται αναλύσεις των κινηματογραφικών ταινιών ή του κινηματογράφου ως πολιτισμικού φαινομένου, οι οποίες να επιστρατεύουν τον μαρξισμό είτε ως φιλοσοφική θεώρηση που στον πυρήνα της έχει τον διαλεκτικό υλισμό είτε ως επιστημονική εργαλειοθήκη που προσφέρει κατηγορίες και μεθόδους προς εφαρμογή σε πλήθος γνωστικών αντικειμένων, από την πολιτική οικονομία μέχρι την ιστορία και από την κοινωνιολογία μέχρι τη γλωσσολογία.
Τούτη η σπανιότητα φαντάζει, ωστόσο, παράδοξη, καθώς εδώ και έναν αιώνα σημαντικός αριθμός κινηματογραφικών δημιουργών διεθνώς αυτοπροσδιορίζονται ως κομμουνιστές/τριες (ή αριστεροί/ες), ενώ σημαντικός αριθμός έργων έχουν μεταβολίσει (τόσο με τη μορφή τους όσο και με το περιεχόμενό τους) έννοιες κεντρικές στο σώμα της μαρξιστικής παράδοσης: ιδεολογία, αλλοτρίωση, αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, ταξική πάλη, εμπόρευμα και φετιχισμός κ.ά. Από τους πειραματισμούς των Dziga Vertov και Sergei Eisenstein που στόχευαν να προεικονίσουν τη σοσιαλιστική δημόσια σφαίρα μέχρι την γαλλική «Αριστερή Όχθη» των Chris Marker, Agnès Varda, Alain Resnais που θέλησαν να μεταγράψουν τον κριτικό λόγο σε οπτικοακουστικό ενέργημα, από τον νεορεαλισμό των Luchino Visconti και Vittorio De Sica που μιλούσαν για την κατάσταση της εργατικής τάξης με ηθοποιούς πραγματικούς ανθρώπους της εργατικής τάξης μέχρι τον μπρεχτικό μοντερνισμό του Jean-Luc Godard, από το «direct cinema» ως τον κοινωνικό ρεαλισμό του Ken Loach, από τις απόπειρες της Margarethe von Trotta να συναρμόσει το προσωπικό με το πολιτικό μέχρι τις συλλογικές πρακτικές του Third Cinema στη Λατινική Αμερική για την κατασκευή και διανομή ταινιών στρατευμένων στην κοινωνική απελευθέρωση, τα παραδείγματα μπολιάσματος του κινηματογράφου από τον μαρξισμό είναι μυριάδες.
Αλλά και αντιστρόφως, η ανάπτυξη του κατεξοχήν νεωτερικού μέσου έχει με τη σειρά της γονιμοποιήσει με πλείστους τρόπους τη μαρξιστική θεωρία, αυξάνοντας την ευρετική της δύναμη, προσφέροντάς της εργαλεία αναστοχασμού και εμπειρικά δεδομένα που συμβάλλουν στην αναγκαία αυτεπίγνωση της ιστορικής εξέλιξής της και των δυνατοτήτων της. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε το ότι οι τομές που επέφερε ο κινηματογράφος στην αισθητηριακή αντίληψη λόγω της τεχνικής του ενέπνευσαν το περίφημο σχετικό δοκίμιο του Walter Benjamin ως προς το επαναστατικό δυναμικό του μέσου ή το ότι η προνομιακή σχέση που έχει το φιλμ με την αντικειμενική πραγματικότητα οδήγησε τον Theodor Adorno να ισχυριστεί πως δεν μπορεί να νοηθεί μια αισθητική του κινηματογράφου που να μην είναι ταυτόχρονα και κοινωνιολογία του κινηματογράφου. Μπορούμε να αναφέρουμε τον Guy Debord ή τον John Berger που με την πολιτισμική κριτική που ανέπτυξαν αντιστάθηκαν στη «θεαματοποίηση» και «στερεοτυποποίηση» της κοινωνικής ζωής, καθώς και τον Fredric Jameson για τον οποίο εμβληματικά έργα του παγκόσμιου κινηματογράφου αποτέλεσαν ιδανικές περιπτώσεις για να αναπτύξει προβληματισμούς ως προς τις δυνατότητες αναπαράστασης της ολότητας του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.
Το ειδικό τεύχος του περιοδικού ΚΡΙΣΗ επιχειρεί μια συντεταγμένη παρουσίαση της σχέσης μαρξισμού και κινηματογράφου με επιλεγμένες μεταφράσεις σημαντικών κειμένων αλλά κυρίως με πρωτότυπα άρθρα στα ελληνικά. Για το ειδικό τεύχος, ενδεικτικοί άξονες προσέγγισης είναι οι ακόλουθοι, χωρίς όμως να εξαντλούν το εύρος της θεματικής:
- Η μαρξιστική διαλεκτική ως κατασκευαστική αρχή του κινηματογραφικού έργου: Eisenstein, Dovzhenko, Pudovkin.
- Ο κονστρουκτιβισμός στον σοβιετικό κινηματογράφο και ο Dziga Vertov.
- Μαρξιστική ιστορία του κινηματογράφου και η συμβολή του Marc Ferro.
- Ο μοντερνισμός της Nouvelle Vague και του New German Cinema.
- Η συμβολή του Walter Benjamin στην κατανόηση του κινηματογράφου ως νεωτερικού μέσου.
- Third Cinema, αντιαποικιακός κινηματογράφος και πολιτισμικός ιμπεριαλισμός.
- Η αισθητικοποίηση της πολιτικής.
- Η «Αριστερή Όχθη» του γαλλικού κινηματογράφου: Chris Marker, Agnès Varda, Alain Resnais.
- Η κριτική του Theodor Adorno στη βιομηχανία της κουλτούρας και το Hollywood σήμερα.
- Η κριτική του Guy Debord και το θέαμα στον 21ο αιώνα. Η συνδρομητική πλατφόρμα ως συνθήκη θέασης. Τεχνολογίες virtual reality και augmented reality.
- Η επίδραση του μεταμοντερνισμού.
- Ο κινηματογράφος ως κλάδος της καπιταλιστικής οικονομίας. Παραγωγή, διανομή, εκμετάλλευση του κινηματογραφικού προϊόντος.
- Οντολογία της τεχνικής εικόνας. Ο ρεαλισμός ως αφηγηματική τεχνική, ως πολιτικό εργαλείο, ως αισθητική επιλογή στο ντοκυμανταίρ και στη μυθοπλασία.
- Counter-cinema/αντι-ηγεμονία: μαρξιστικός φεμινισμός στον κινηματογράφο.
- Το δοκιμιακό φιλμ ως διαλεκτικό όχημα κοινωνικής κριτικής και αναστοχασμού.
- Το κινηματογραφικό έργο στα μουσεία και στις Biennale σύγχρονης τέχνης.
- Τα φιλμικά μανιφέστα ως ριζοσπαστική πολιτική πρόθεση δημιουργίας και η επίδραση της μαρξιστικής μεθόδου και γλώσσας στη μορφή και στο περιεχόμενό τους.
- Η κριτική κινηματογράφου ως πολιτισμική και κοινωνιολογική θεώρηση και η αντίθεσή της στη θεσμική δημοσιογραφική της λειτουργία στο πλαίσιο της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Από τα κόκκινα Cahiers du Cinéma στα κείμενα μαρξιστών κινηματογραφιστών και κριτικών.
- Ο θεατής ως υποκείμενο και ως αντικείμενο. Η μπρεχτική λογική της ενεργητικής συμμετοχής. Ο ρόλος της ταξικής θέσης κατά τη θέαση ενός κινηματογραφικού έργου. Τι βλέπουμε – τι προτιμάμε – τι προσδοκούμε.
- Η αντικομμουνιστική προπαγάνδα, ο μακαρθισμός και οι σύγχρονες «μαύρες λίστες».
Οι ενδιαφερόμενες/οι καλούνται να υποβάλουν, σε επισυναπτόμενο αρχείο WORD, στο info@krisi.gr, μια περίληψη έως 500 λέξεις στην ελληνική γλώσσα. Οι περιλήψεις θα πρέπει να σκιαγραφούν τους σκοπούς, καθώς και τους θεωρητικούς και μεθοδολογικούς άξονες της εργασίας. Στο αρχείο WORD θα πρέπει να περιλαμβάνονται επίσης οι ακόλουθες πληροφορίες: ονοματεπώνυμο, ιδιότητα, ηλεκτρονική διεύθυνση και ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα έως 100 λέξεις.
Κατόπιν, θα ζητηθεί από τις/τους συγγραφείς, των οποίων οι περιλήψεις θα γίνουν δεκτές, να υποβάλουν το τελικό άρθρο προς δημοσίευση που θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ των 5000 και των 7000 λέξεων (συμπεριλαμβανομένων των υποσημειώσεων, αλλά εξαιρουμένης της βιβλιογραφίας). Τα άρθρα θα πρέπει να αποτελούν πρωτότυπες συμβολές. Όλα τα άρθρα θα υποβληθούν σε διαδικασία τυφλής αξιολόγησης.
Επιμέλεια ειδικού τεύχους: Δημήτρης Κεχρής, Χρήστος Σκυλλάκος
Γλώσσα τεύχους: ελληνικά
Προθεσμίες
Υποβολή περιλήψεων: 1/7/2025
Ειδοποίηση αποδοχής: 1/9/2025
Υποβολή άρθρων: 1/2/2026